Hans Kocken heeft het leven leren kennen, leren beleven en leren doorstaan

Hij is doctorandus theologie, groot Bijbelkenner, stond als defensie-aalmoezenier letterlijk en figuurlijk voor levensgevaarlijke oorlogsvuren, gaf geestelijke begeleiding aan Nederlandse militairen, werkte drie jaar als assistent-pastor in de Antoniusparochie van Nijnsel, bezocht honderden Nederlanders in buitenlandse gevangenissen, was justitiepastor in de gevangenissen van Grave en Vught (EBI). Momenteel werkt hij parttime in een TBS-kliniek en begeleidt als coach, counselor en supervisor 'autonome professionals', waaronder twee imams, een hoogleraar, militaire commandanten en mensen uit de geestelijke gezondheidszorg. Hij is getrouwd met de Rooise Corry van Acht ('van Jan van Acht van de Sloef'), heeft twee dochters Hannah (26) en Tamar (23) en woont sinds 1981 in Sint-Oedenrode. Wie is de man, die het interview begint met een 'dienstmededeling', die inhoudt dat hij zich tijdens het gesprek heeft te houden aan een 'militair embargo' en dus op sommige vragen geen antwoord zal geven?

Door Jan H.F. van der Heyden

Dat is Eindhovenaar Hans Kocken (63). Mijn eerste vraag aan hem is zichzelf te omschrijven. 'Ik ben iemand die het heel bijzonder vindt te zien hoe mensen groeien. Iemand die versteld staat van de flexibiliteit van mensen. Daardoor ben ik een blijmoedig iemand, maar ook iemand die teleurgesteld kan zijn door de gigantische stugheid van mensen. Ik ben niet jaloers, zal niet gauw oordelen, ben een heel religieus mens.' Noemt als voorbeeld van menselijke flexibiliteit en groei 'jongens die levenslang in de bajes zitten en dat kunnen opbrengen.' En voegt eraan toe: 'een uitbehandelde tbs'er die dertig, veertig, vijftig jaar in een ruimte zit die net zo groot is als deze kamer.' En nog een: 'ik vind het mooi om te zien hoe jonge meiden met gevangenen durven omgaan. Hoe jonge meiden het vermoede gevaar van de omgang met gevangenen durven overwinnen.'
Vertelt dat zijn 'sleutelwoorden' zijn "drempel" ofwel "scharniermoment". Licht toe: 'Een drempel of scharniermoment noem ik het moment wanneer door een bepaalde gebeurtenis het leven van iemand kantelt in een richting waardoor het nooit meer zal worden zoals het was.' En weer komt hij met voorbeelden: iemand die onomkeerbaar ziek wordt of een militair die voor het eerst een ander doodschiet. 'Hoe structureer je zo'n beleving, want het is een deel van je identiteit. Hoe integreer je zoiets in je ervaringspakket?'
Hans Kocken wordt al 30 jaar gedreven 'door en voor de groei van mensen.' Verklaart: 'Iemand kan
méér dan hij is. Méér worden dan je bent, klink soft, maar is keihard. Dat iemand durft te sleutelen aan het wezen van hemzelf, durft te groeien, daarmee bezig durft te zijn.'

Hans Kocken heeft het leven leren kennen, leren beleven en leren doorstaan, zegt hij. Leren kennen 'door alles, gezond of ziek, ik heb het uitvoerig gezien.' Leren beleven 'door om te gaan met ultieme vreugde en ultiem verdriet.' Het leven doorstaan 'door vol te houden, tóch door te gaan als je niet meer verder kunt'.

Hans Kocken doet ook aan stervensbegeleiding. 'Als iemand zijn laatste meters aan het afleggen is, ga ik elke dag op bezoek. Het verbond met de dood ken ik wel, ja. Ook met mensen die zichzelf het leven ontnemen. In de bajes kom je dat ook tegen.'
Hij is begeleider bij emotionele of spirituele levensvragen. Wat is een emotionele levensvraag?
'Iemand die vindt dat hij het leven heeft gehad, dat het leven geen zin meer heeft. Of iemand die zegt "als ik nog langer bij deze man blijf, word ik gek" of "mijn kinderen wonen zo ver weg, ik voel me zo eenzaam." 'Er is heel veel angst, veel verdriet, veel boosheid onder mensen.'
En spirituele levensvragen?
'Spirituele levensvragen zijn "is er iets na dit leven?" Of "niemand gelooft nog, behalve ik." Of "ik wil mijn kindje laten dopen, maar ik sta er zelf niet achter. Hoe moet dat nou?"'

Pastoraal werk in de gevangenis. Wat houdt dat in?
'Heel veel praten over schuld, boete, verlangen, pijn, rechtvaardigheid, onrechtvaardigheid.' Komt met een praktijkvoorbeeld. 'Een gevangene gaf aan dat hij op een bepaalde dag graag met me wilde praten. Dat was voor hem de dag dat zijn moeder een jaar geleden was overleden. Het ging in dat gesprek over zijn relatie met zijn moeder. Bleek dat hij die zelf had doodgeschoten.'
Wist u dat tevoren?
'Nee. Ik ga nooit tevoren na waarom iemand veroordeeld is. Mijn overtuiging is: jij bent als mens méér dan wat je gedaan hebt.'
Zijn pastoraal werk in de gevangenis heeft nut, vindt hij. 'Ik luister naar iemand die ik als mens ken. Dan ben ik getuige van iemands levensverhaal, dat is het verhaal van hemzelf. Ik ben zijn eerste en laatste luisteraar. Ik geef aandacht op existentieel niveau.'
U werkt dus met mensen die zwaar in de fout zijn gegaan. Hoe voelt dat aan?
'Prima. Ik heb er geen last van. Ik geef vaak op de luchtplaats een arm aan gevangenen en loop dan twee rondjes met ze mee.'
In uw geloofsbeleving zijn dat mensen die 'zware zonden' hebben gedaan.
'Daar sta ik niet bij stil. Het kan jou en mij ook overkomen, hè.
Wat hadden ze zoal op hun kerfstok?
Lacht en kijkt me lang indringend aan. Twijfelt over zijn antwoord. Na enige tijd: 'er is één afdeling waar ik graag kom en dat is de afdeling waar mensen verblijven die dingen hebben gedaan die wij samen niet kunnen verzinnen of bedenken en de voorpagina van de kranten hebben gehaald.'
Begrijpt u deze mensen?
'Die categorie vaak niet. Het zijn wel vaak mensen die nooit een spat liefde hebben gekend.' Na een korte stilte: ' . . . . . . . als iemand aan je vriendin heeft gezeten . . . . . of aan je kinderen.' Even later voegt hij toe: 'Je kunt soms iemand wel begrijpen zonder begrip te hebben voor zijn handelen of daden.'
Hebben gevangenen u ooit dingen verteld die ze niet aan hun advocaat of rechter hebben gemeld?
Kijkt me opnieuw lang en indringend aan en vraagt dan: 'Wat denk je?'
Ik denk van wel.
'Is een mooie gedachte.'
Heeft u een beroepsgeheim?
Weer diezelfde lach. 'Ja. Alles wat ik hoor is ambtelijk. Als het bij mij niet veilig is, waar is het dan wel?'
Kunt u hun zonden vergeven?
'Dat mag ik officieel en ambtelijk niet'. En dan: 'Er is wél iets met hen gebeurd als ze zich met zichzelf of met hun omgeving kunnen verzoenen.'
Is het mentaal zwaar werk?
'Helemaal niet. Ja, ik word wel moe, maar daar heb ik geen last van. Het contact met die mensen is zó fantastisch!'

U bezocht honderden Nederlandse gevangenen in het buitenland. Wat hadden zij op hun kerfstok?
Haalt zijn schouders op en zwijgt demonstratief. Even later: 'Van alles. In ieder geval zwaar genoeg om gestraft te worden. Negentig procent van alle gevallen heeft te maken met drugs.'

Wat was uw drive?
'De nood die je ziet. Man, in Griekenland, Spanje en Zuid-Frankrijk, die gevangenissen daar! Trieste omstandigheden. Er zijn nog gevangenissen waar ze op een stuk karton moeten slapen. Ik ben dan de eerste die in het Nederlands aan hen vraagt: hoe is het met jou?'
Levert dit werk resultaat op?
'Zeker. Maar de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat de basis die wij hebben gelegd door bezuinigingen in de reclassering is verdwenen. Ik ga weleens met ex-gedetineerden naar de kledingbank, naar de voedselbank, regel een huisje, onderhandel namens hen, en dan hoor je na een paar weken dat het toch weer mis is gegaan. Dan hoor je dat Reclassering Buitenland hen heeft laten weten niks te kunnen doen.'

U verzorgde de geestelijke begeleiding van Nederlandse militairen in oorlogsgebieden. Welke?
'Een aantal uitzendingen. Meer kan ik er niet over zeggen.'
Waarom niet?
'Omdat we niet duidelijk willen hebben in welke landen Nederland heeft bijgedragen aan veiligheid. Vooruit, laat ik dan de landen noemen die genoegzaam bekend zijn: Bosnië, Irak en Afghanistan. De andere drie landen noem ik niet.'
Is geestelijke begeleiding van militairen in oorlogsgebieden nodig?
'In oorlogsgebieden gebeuren dingen die je in Nederland niet mag of kunt uithalen.'

Wat was het zwaarst?
Denkt opnieuw twijfelend en lang na over zijn antwoord. 'Bosnië in 1994 en 1995. Omdat er zoveel kinderen mee waren gemoeid.' En dan, met stemverheffing en emotie: 'Dat ze potverdomme een weeshuis hebben durven bombarderen! Het was echt complete oorlog daar. Volgens de politiek was het een vredesmissie, maar je wilt niet weten wat daar geschoten is! Je zag de ondergang van Srebrenica gewoon aankomen.'
Vertelt dan dat één keer een gericht schot op hem is afgevuurd. 'Je knijpt soms je tenen bij elkaar!' Nog een voorbeeld: 'Laat ik het over een kinderziekenhuis hebben, dan weet toch iedereen in welk land dat was. Daar waren toevallig twee F16's in de lucht en die waren toevallig aanspreekbaar, anders had ik hier niet meer gezeten.'
Tegen het einde van het gesprek praten we over zijn huidige wetenschappelijke studie aan de Katholieke Universiteit van Leuven over het boek Job in het Oude Testament.
Mag ik u nog steeds rooms-katholiek noemen?
'Als je rooms eraf laat, vind ik het goed.'