Wat kan de boswachter ons vertellen?

Sint-Oedenrode - Met de fluitende vogels op de achtergrond ontmoet ik Mirjam Wouters (41), boswachter publiek van ons Vressels bos. Mirjam woont vlakbij Den Bosch, is oorspronkelijk afkomstig uit het westen van het land, maar getrouwd met een Brabander en hier inmiddels voorgoed neergestreken. Mirjam volgde Hogeschool Larenstein, richting landschapsontwerp en is van oorsprong opgeleid als ontwerper buitenruimte. Sinds 2016 werkt ze met veel plezier als boswachter in Brabant. 

Door: Caroline van der Linden

Een jaartje of elf maakte ze ontwerpen voor nieuwe woonwijken, golfbanen, parken en speeltuinen. Vaak ging dit gepaard met bewonersparticipatie, het betrekken van mensen bij hun woonomgeving. Hoe willen zij deze gebruiken? Als het gaat om een plein in een stad, gaat het om de bezoekers, de winkeliers, maar misschien gaat ook wel om de bus die eroverheen rijdt. De mens als gebruiker van zijn of haar omgeving is een vraagstuk dat blijft fascineren, merkte ze.

Wat ze alleen nog miste was het stukje natuur. De reden waarom ze vrijwilligerswerk ging doen bij Stichting het Bewaarde Land, een educatieprogramma dat schoolklassen ontvangt in het bos. Kinderen uit de dorpen en grote steden, zoals Tilburg en Den Bosch. In drie dagen tijd maakten ze spelenderwijs kennis met alles wat in het bos leeft en groeit. En wat die natuur met henzelf te maken heeft. Mirjam zag het enthousiasme. Het sprak haar zo aan dat ze minder ging werken om vaker met de schoolklassen op pad te kunnen. Na een aantal jaar besloot ze haar eigen bedrijf op te zetten en ging aan de slag met het maken van lespakketten en het trainen van gidsen om de stof goed over te kunnen brengen.

Terwijl zowel het landschapsontwerp, als haar eigen bedrijf veel voldoening gaven, werd de combinatie van deze twee wat veel. Toen haar huidige functie vrij kwam, maakte ze de keuze om haar ervaring te bundelen en werd boswachter publiek bij Staatsbosbeheer. Dat bleek passend, want alle facetten die haar aanspreken, vindt ze hierin terug.

Maar wat houdt het in? Van vroeger kennen we nog gewoon één boswachter. Hij of zij deed het beheer, had contact met de pachters, gaf excursies, deed misschien af en toe een interview en onderhield nauw contact met de ecoloog. Maar gaandeweg werden de beheergebieden een stuk groter, ze werden samengevoegd en Staatsbosbeheer wilde meer midden in de samenleving staan. Daardoor ontstond er een onderverdeling en werd de algemene functie van boswachter opgesplitst. Er kwam een boswachter voor beheer, voor ecologie en voor publiek. De beheerder zorgt ervoor dat er goede afspraken gemaakt worden met boeren die grond pachten, wanneer en welke begrazing erin mag, dat de hooilanden op tijd gemaaid worden en wanneer de knotwilgen geknot worden. Terwijl de ecoloog met name bekijkt welke bijzondere soorten er staan, waardoor er een bepaald beheer nodig is. Een boswachter publiek, zoals Mirjam is, zorgt voor de verbinding tussen Staatsbosbeheer en de omgeving en andersom. En dat kan op vele manieren zijn. Zo is bijvoorbeeld recreatie onderdeel van haar werk. Het is haar verantwoordelijkheid dat de wandelpaden netjes zijn en de bebording klopt. Ze onderhoudt de contacten met horecaondernemers, zoals de Vresselse Hut, maar bijvoorbeeld ook met bedrijven, vrijwilligersclubs, MTB-clubs of andere initiatiefnemers. Ze doet de persvoorlichting, plaatst extra infoborden en geeft of organiseert excursies om de omgeving te informeren. Maar ook het opzetten van educatieprojecten en gidsentrainingen, bijvoorbeeld voor de basisscholen rond Den Bosch, behoren tot haar taken. Of denk aan nieuwe samenwerkingen met bijvoorbeeld de HAS (Hogere Agrarische Hogeschool), of het organiseren van natuurwerkdagen, opruimwandelingen enz. En dat alles steeds in afstemming met beheer en ecologie collega’s. Haar beheergebied ligt in het Groene Woud, tussen Den Bosch en Eindhoven, Tilburg, Uden en Schijndel. Staatsbosbeheer zorgt samen met Natuurmonumenten en Brabants Landschap voor de natuurgebieden in deze ruit. Het Bosschebroek, de Moerputten en het Meer van Engelen rondom Den Bosch vallen hieronder, het Vressels bos en Dommeldal, het Wijboschbroek bij Schijndel, de Geelders bij Boxtel en het Moergestels Broek bij Tilburg. Eén of twee keer in de week is ze zelf of iemand van haar team in ons Vressels bos te vinden, afhankelijk van wat er op dat moment nodig is. Nu de tijd van recreatie weer begint, loopt Mirjam een extra rondje en checkt ze of alles op orde is. En als de plantjes uit de grond komen, komt de ecoloog weer voor de dag.

De hydrologie, de waterhuishouding zowel ondergronds als bovengronds, is in Nederland een aandachtspunt. Met een netwerk van meetpunten controleren we hoe het gesteld is met de (grond-) waterstanden. Een interessant item van haar vak, waarover Mirjam vertelt. “We hebben hier vaste meetpunten, die afgelopen worden om te kijken hoe hoog of laag het grondwater staat. Ook vrijwilligers werken hieraan mee. Belangrijk werk, want als planten met hun wortels niet bij het water kunnen, verdrogen ze. De natuurgebieden in Nederland zijn afhankelijk van het grondwater. Vroeger was heel Nederland natuur, maar na verloop van tijd werden er akkers en weilanden aangelegd. De beste gronden zijn bijna altijd de gronden die tussen het hoge droge en het lage natte zitten. Het Vressels bos bestaat oorspronkelijk uit droge stuifduinen en het Dommeldal is het lage natte beekdal. De gronden daartussen werden dus gebruikt. Om dat allemaal in goede banen te leidden, werd er met het grondwater en oppervlaktewater gespeeld. Doordat we als mens de grond gingen bewerken, wat menseigen is, veranderden we de waterhuishouding.”

Voor Mirjam is geen enkele dag hetzelfde, op de ochtend van dit interview om acht uur startte haar dag in de werkschuur in Nistelrode, waar allereerst het werkoverleg begon en de week werd doorgesproken, wie doet wat en wat zijn specifieke aandachtspunten? Daarna een online overleg met de mensen van Natuurmonumenten, Waterschap, gemeente Vught en Heusden, waarbij een groot natuurherstel project rondom Den Bosch werd geëvalueerd en voor het komend jaar wordt afgestemd. Wat gaat er goed, wat moet er nog gebeuren? Vervolgens naar het Wijboschbroek om naar het Geboortebos te gaan, waar mensen bomen planten voor een pasgeborene en waar gekeken moet worden naar de biodiversiteit van deze plek. Hierna vervolgde ze haar weg om met MooiRooi in het Vressels bos in gesprek te gaan. De ene dag is ze veel in gesprek, terwijl ze op een andere dag vooral aan het werk is in het veld. De combinatie spreekt Mirjam aan.

Nu ik de kans heb, wil ik graag nog wat meer horen over ons Vressels bos. Mirjam omschrijft het als Brabant op z’n meest divers. “Dit bos is namelijk van oorsprong een stuifduin met vennen erin”, vertelt ze. “Een afwisselend bos en natuurlijk het Dommeldal met de prachtige knotwilgenrijen langs de perceeltjes in het stroomgebied van de Dommel. En dat allemaal op een hele kleine afstand van elkaar maakt het uniek, want alles wat Brabant kenmerkt, vind je hier. Een tijd terug heeft hier een groot venherstelproject plaatsgevonden. De ecoloog constateerde dat het bos te veel richting de vennen groeide. Bij de Provincie liep er al een herstelproject voor vennen in Brabant. Ook de Hazenputten en de Oude Putten konden meedoen aan dit grootschalige project. De gebieden rondom de vennen zien we als de natuurkern van het Vressels bos. Deze percelen willen we meer divers maken. Sommige percelen bestaan namelijk nog helemaal uit grove den, omdat ze ooit voor de houtoogst zijn geplant. We willen dat er niet meer gekapt wordt in deze natuurkern. Het moet echt weer een bos worden, zonder monocultuur, met veel verschillende soorten. Om de vennen open te houden laten we er runderen lopen, niet alleen om de vennen, maar ook in de bossen, zodat ze hier en daar een jong boompje omduwen en er zaden verspreid worden. Zo kan het bos verruigen en gaan er verschillende soorten bomen en planten groeien.”

“Verder is het Vressels bos van oudsher een bos dat ook productiepercelen kent, dus niet alleen natuurbos. Deze percelen blijven bestaan, waar we mogelijk weer een houtoogst vandaan halen. Dit hout krijgt dan het FSC keurmerk, een keurmerk van verantwoord bosbeheer. Waar het op een eerlijke manier gewonnen is en niet door illegale ontbossing, wat erg genoeg wereldwijd nog veel te veel gebeurd. Bedenk maar eens hoeveel hout we in huis hebben staan en waar dit allemaal vandaan komt. Het is treurig als je beseft hoeveel hout we in en om ons huis hebben, wat afkomstig is uit tropische bossen. Wanneer wij hier op kleine schaal een houtoogst hebben, vind ik dat ook nog altijd heftig om te zien. Aan de andere kant leveren we als Staatsbosbeheer lokaal hout, voor bijvoorbeeld planken die je bij de GAMMA kunt kopen voor je schutting. Verantwoord omgaan met de natuur, dat blijft een vraagstuk en belangrijk om steeds opnieuw bewust keuzes te maken.” Wil je weten hoe Staatsbosbeheer dit doet? www.staatsbosbeheer.nl/overstaatbosbeheer/organisatie/verantwoording

Wanneer ik met haar spreek over de populatie dieren in het Vressels bos, vertelt Mirjam dat er diverse dassen zitten met hun burchten. “Voor dit dier is het een interessante plek. De das wil met z’n burcht het liefst in droge zandgrond zitten, maar kan ook heerlijk naar het natte Dommeldal om lekkere wormen te eten. Rondom de vennen vind je een schat aan watervogels en er lopen reeën rond. Maar ook de vos is er uiteraard te vinden, een gemakkelijk dier dat alles eet, een opportunist, die in september bessen en noten eet en momenteel van de kikkers geniet die door de weilanden springen. Een vos past zich altijd aan. En dan hebben we natuurlijk de prachtige Schotse Hooglanders, die van grote meerwaarde zijn voor ons bos en waar we, zoals onlangs nog te lezen in deze krant, erg trots op zijn.

Verder vind je er veel paddenstoelen, vooral door het natte najaar waren er heel wat soorten te zien. De schimmels zijn belangrijk voor een vruchtbare bodem. Ook de bladeren die van de bomen vallen, spelen hierin een cruciale rol. Diversiteit is belangrijk. We willen daarom niet alleen naaldbomen, maar juist ook bomen met blad, want als je een gezonde bodem hebt, is ook alles wat er opgroeit weer gezond.

Wat wel mooi is, vertelt Mirjam: “Ik heb het idee, dat door de huidige drukte in het bos, er meer sociale controle is, waardoor mensen ook hun afval beter opruimen. Steeds meer mensen halen prikstokken bij de gemeente. Als ze toch gaan lopen, prikken ze meteen het afval op. Dat is natuurlijk geweldig, hoe meer, hoe beter. Afvaldumping komen we nog wel tegen, bij bepaalde parkeerplekken bijvoorbeeld, maar in het bos valt het nu gelukkig reuze mee”, vertelt de boswachter trots.

Wanneer je ooit door de natuur of het buitengebied loopt en iets ziet wat kapot is of waar iets aan gedaan moet worden, je mee wil helpen of een idee hebt, stuur dan een bericht naar een speciale app. Via de BuitenBeter-app komen alle meldingen binnen bij de desbetreffende gemeente. Die zet de meldingen door naar de juiste terreinbeheerder en/of organisatie, want samen houden we ons prachtige bos leefbaar, voor mens en dier.