Afbeelding
Foto: Henri van Weert

Bijzondere bomen in Rooi

Algemeen

Sint-Oedenrode ligt in een boomrijke omgeving. Tussen al deze verschillende bomen bevinden zich bijzondere exemplaren. Dit kunnen zeldzame soorten zijn, bijzondere snoeivormen of bomen die op zichzelf heel opvallend zijn of karakteristiek voor deze omgeving. Als die bijzondere bomen meer dan 80 jaar oud zijn kunnen ze onder voorwaarden worden opgenomen in de landelijke lijst van monumentale bomen. Stichting Het Roois Landschap is bezig met een inventarisatie van bijzondere bomen in Rooi en wil u in deze serie kennis laten maken met enkele daarvan.

De knotberk
Deze aflevering gaat niet over een specifieke boomsoort maar over een heel speciale snoeivorm. Diverse boomsoorten kunnen geknot worden zodat er regelmatig hout van kan worden geoogst. De knotwilg is hiervan de bekendste. Het feit dat er ook berken zijn die in het verleden werden geknot is relatief onbekend. In diverse boeken met informatie over allerlei soorten knotbomen ontbreken juist de berken. De vereniging Nederlands cultuurlandschap noemt de knotberken de zeldzaamste knotten van Nederland omdat ze alleen voorkomen in de Meierij en in delen van Gelderland en Overijssel.
In Nederland zijn twee soorten berken inheems; de Ruwe Berk (Betula pendula) met hangende twijgen en een witte, op latere leeftijd ruwe schors en de Zachte Berk (Betula pubescens) waarvan de twijgen omhoog wijzen en die een wat gladdere maar iets minder witte schors heeft. De meeste knotberken in onze omgeving zijn Ruwe Berken.

Het knotten van berken
Het is niet vanzelfsprekend dat berken tot knotboom worden gevormd. Ze lopen namelijk heel slecht uit nadat ze flink zijn teruggesnoeid.
Bovendien mogen ze niet gesnoeid worden in de periode dat de meeste boomsoorten worden geknot. Als een berk na nieuwjaar wordt geknot is de sapstroom al op gang gekomen en bloedt de boom bijna zeker dood. Het beste is het volgens de oude volkswijsheid berken te snoeien "in het blad", dat wil zeggen in het groeiseizoen. Bij knotten in augustus of september heeft de boom de meeste kans om in het voorjaar weer goed uit te lopen. Al is het ook de vraag of knotberken eigenlijk wel ooit in een keer volledig werden geknot. Waarschijnlijk werden er voortdurend twijgen van af gesnoeid die werden gebruikt om bezems en andere voorwerpen te maken.
Vrijwel alle oude knotberken die er nog over zijn staan aan de rand van (voormalige) heidevelden of langs de wegen die over de heide liepen. In Bernheze loopt een project om weer knotberken te planten langs de wegen vanuit Nistelrode naar de Maashorst. Dit als herinnering aan de berken die door schaapsherders werden gebruikt om voorwerpen van te vlechten die ze verkochten aan de boeren. Waarschijnlijk is dit in Rooi ook zo geweest, maar de herinnering hieraan is bij de inwoners verloren gegaan. In de tijd van Vincent van Gogh was de knotberk in ieder geval in onze omgeving zeer gebruikelijk, want hij heeft er diverse op tekeningen en schilderijen vereeuwigd.

De knotberken in de straat Grove Den
Van deze bijzondere knotbomencultuur staan in Rooi nog enkele fraai gevormde, zeer oude exemplaren. We vinden ze vooral langs de wegen Heerlijkheidsweg, Koevering, Paardebloem en Grove Den.
De knotberken op de foto staan aan de Grove Den, dit is een deel van de weg die vroeger Nieuwstraat heette en dwars over de voormalige Schijndelse Heide liep. Toen ik jaren geleden aan een oudere bewoner daar vroeg hoe dat knotten van die berken eigenlijk ging, gaf hij aan dit waarschijnlijk het laatst gebeurd was toen hij een kind was. Dat zou nu zo'n 80 jaar geleden zijn. Waarschijnlijk zijn de knotberken in deze straat dan ook al minimaal 100 jaar oud, hetgeen ze een bijzondere plek oplevert op onze lijst van bijzondere bomen. Ze zijn niet bijzonder dik, de dikste heeft een omtrek van ongeveer 1,97 meter.
Stichting Het Roois Landschap realiseert zich goed hoe bijzonder deze oude knotberken zijn en wil ze graag zo lang mogelijk behouden. Aangezien berken in beginsel kort levende bomen zijn bestaan er weinig exemplaren van meer dan 100 jaar. Zo lang ze echter niet worden aangetast door de Berkenzwam kunnen berken echter wel degelijk een respectabele leeftijd bereiken. De afgelopen jaren zijn diverse van de oudere knotberken in Rooi gestorven. Soms kwam dat door een natuurlijke oorzaak, maar diverse keren ook doordat de bomen teruggesnoeid werden. Aangezien deze berken al vele tientallen jaren niet meer gesnoeid waren is dat echter een ingreep die deze oudjes niet meer verdragen. Gelukkig zijn er steeds meer particulieren en instanties die inzien hoe bijzonder deze bomen zijn voor onze omgeving en die zuinig zijn op de bomen die nog resteren. Op enkele plaatsen in Rooi staan ook jonge berken die op de juiste wijze als knotberk worden onderhouden. Aangezien er weinig bekend is over de wijze waarop knotberken in het verleden werden gebruikt en onderhouden zijn wij op zoek naar meer informatie hier over.

Heeft u meer informatie over knotberken of wilt u meer weten over Stichting Het Roois Landschap? Mail rooislandschap@gmail.com Tekst en Foto: Henri van Weert, Stichting Het Roois Landschap