‘Van verplichte zorg naar verplichte prikpil’

Sint-Oedenrode - Onlangs behaalde Cathrijn van der Vleuten haar Masterdiploma voor Gezondheidsrecht aan de Universiteit van Amsterdam. In haar scriptie onderzocht ze het item “Van verplichte zorg naar verplichte prikpil”, waarin ze de mogelijkheid belichtte tot het opleggen van gedwongen anticonceptie aan vrouwen met een ernstig psychische stoornis op grond van de nieuwe Wet voor de verplichte geestelijke gezondheidszorg (de Wvggz). 

Door: Caroline van der Linden

Een interessant en actueel onderwerp en een mooie reden om er in het kader van de Maand van de Gezondheid van onze krant met haar over in gesprek te gaan. Cathrijn, inmiddels 24 jaar, verhuisde na haar middelbare school naar Nijmegen om een rechtenstudie te gaan volgen. In haar derde leerjaar kwam ze bij het Gerechtshof in Den Bosch terecht en kreeg ze de mogelijkheid om als Griffier bij de wat kleinere zaken haar eerste rechterlijke ervaring op te doen. “Deze praktische werkzaamheden deden me goed, want ik vond het in het begin best een taaie theoretische studie. Op deze manier ging het meer leven en werd het een stuk interessanter. Ik genoot ondertussen volop van het studentenleven en na het behalen van mijn Bachelor, belandde ik in het Gezondheidsrecht.

Ik kwam voor mijn Masterscriptie op het onderwerp “Van verplichte zorg naar verplichte prikpil”, na het lezen van meerdere uitspraken van de rechtbank waar dit onderwerp aan bod kwam. Deze werden gepubliceerd na de inwerkingtreding van een nieuwe wet (de Wvggz), waarin rechters de verplichte prikpil meermaals zouden hebben opgelegd”, vertelt Cathrijn. “Ook hield ik op de middelbare school al ooit een debat over verplichte anticonceptie voor mensen met een verstandelijke beperking, omdat ik dat toen al een heel interessant onderwerp vond. Voor mijn gevoel was er nu een erg radicale ontwikkeling gaande, omdat verplichte anticonceptie ethisch, maar ook juridisch gezien ongelofelijk ingewikkeld ligt. Het is namelijk al een eeuwige maatschappelijke discussie.

Toen ik dieper in het onderwerp dook van de nieuwe wet en de uitspraken waarmee de verplichte anticonceptie werd opgelegd, zette ik al snel mijn vraagtekens bij de mogelijkheid of dit nu zomaar kon. Dit gezien het feit dat de politiek zich eerder nooit aan een wettelijke mogelijkheid tot het opleggen hiervan heeft durven branden. Onder andere omdat het erg lastig af te bakenen is op wie en onder welke omstandigheden je deze wet nou precies mag toepassen. Ook is het lastig de wet zo in te kleden, dat deze niet in strijd is met andere (grond)wetten. De nieuwe wet zou het nu wel ‘mogelijk’ maken om verplichte zorg op te leggen, zoals medicatie onder dwang, waaronder volgens verschillende rechters ook anticonceptie zou kunnen vallen in de vorm van een prikpil. Een pil die gezet wordt en drie maanden in je lichaam blijft.

Waar mijn scriptie over gaat is dat deze prikpil nu inmiddels een aantal malen aan vrouwen met een psychische stoornis is opgelegd met behulp van de nieuwe wet. Maar wanneer je de wetgeschiedenis en de toelichting van deze wet tot in detail bestudeert, kun je nergens terugvinden dat de bedoeling van de wetgever was om verplichte anticonceptie met deze wet mogelijk te maken. We mogen in Nederland en andere Europese landen ook niet zomaar een wet maken die in strijd is met de Europese rechten, die de verplichte anticonceptie als een forse inbreuk ziet op de lichamelijke integriteit en persoonlijke levenssfeer.

Tot voor kort kregen de items die ik in mijn scriptie had geanalyseerd en bekritiseerd veel aandacht in de media. Wat hieraan opvallend was, is dat de media ervan uit leek te gaan dat verplichte anticonceptie inderdaad mogelijk wordt op grond van deze nieuwe wet en dit een “sensationele doorbraak” zou zijn, terwijl dit in mijn onderzoek juist niet het geval bleek. Mijns inziens biedt de Wvggz, gezien de tekst en toelichting van de wet, op dit moment geen mogelijkheid tot het opleggen ervan en daarnaast is het een dermate grote inbreuk op het zelfbeschikkingsrecht en het recht op iemands privéleven. Voorstanders, waaronder Cees de Groot (oud kinderrechter), lieten duidelijk horen dat er grote stappen waren gezet in die richting. De media volgde dit, terwijl de juridische discussie hierover nog in volle gang is. Een feit is wel dat een rechter er inmiddels uitspraak over heeft gedaan, maar daarna volgt er ook nog een Gerechtshof en een Hoge raad, voordat zo’n uitspraak definitief is.

Het is niet dat ik helemaal tegen de mogelijkheid ben van het opleggen van verplichte anticonceptie. Vooral in schrijnende situaties waarbij moeders geen juiste beslissingen meer kunnen maken in het belang van zichzelf of in het belang van hun eventuele toekomstige kind. Alleen ben ik er niet van overtuigd dat de manier waarop het nu gaat de juiste is”, vertelt Cathrijn. “Ik vind het vooral heel belangrijk dat de rechten van deze vrouwen niet te gemakkelijk kunnen worden beperkt, omdat juist zij kwetsbaar zijn. Ook zorgt deze wet voor ongelijkheid, nu deze wet alleen ingezet kan worden bij vrouwen met een psychische stoornis. Er zijn veel meer gevallen denkbaar die kunnen leiden tot onverantwoord ouderschap, zoals bijvoorbeeld een dermate laag IQ, een alcohol- of drugsverslaving of een verstandelijke beperking.”

Zeker een interessant onderwerp, waar het laatste woord nog niet over gezegd is en door Cathrijn op de voet gevolgd zal worden. Ze kijkt nu terug op een geweldig leuke studententijd, waarin ze veel van het recht en over haarzelf geleerd heeft. Uiteindelijk hoopt ze een baan te vinden die zich net zoals haar Master met het recht in de gezondheidszorg bezighoudt. Wie weet gaan we nog meer van haar horen, maar eerst gaat ze Spaans leren en reizen door Zuid-Amerika om nog wat meer van de wereld te zien, want dat heeft ze naar eigen zeggen altijd al graag willen doen.