Snuffelen in 'geheime archieven'

Benieuwd welke geheimen er in de dossiers van 1944 schuilen? Vanaf januari 2020 komen archieven met een openbaarheidsbeperking van 75 jaar vrij; historici, journalisten en belangstellenden kunnen daarom nu bij het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC) in het jaar 1944 duiken. Aanleiding voor het BHIC om januari om te dopen in Openbaarheidsmaand.

Dit jaar bestrijkt de laatste maanden van oorlog en bezetting. Na de aanvankelijke hoop op een snelle bevrijding volgde eerst de teleurstelling van Dolle Dinsdag en drie weken later de mislukking van operatie Market Garden. Brabant kreeg ook te maken met een maandenlange, vaak bloedige en verwoestende bevrijdingsstrijd. De openbaar geworden stukken schetsen dit beeld van alledaagse gebeurtenissen en ontwikkelingen tot hartverscheurende oorlogsdrama's ook. Wij hebben alvast een paar archiefstukken uit de nieuwe overzichtslijst uitgelicht.

De risicovolle moordaanslag op NSB-burgemeester Apeldoorn
In het verslag van het gepleegde verzet in Oss in de periode 1941-1944 word je als lezer stap voor stap meegenomen in de voorbereiding van de moordaanslag op NSB'er H. Apeldoorn. Daar werd op 10 augustus 1944 de Osse burgemeester doodgeschoten. Een zeer riskante onderneming, zo blijkt wel als de verantwoordelijke verzetsgroep later openheid van zaken geeft.

Wie vertelt de waarheid en wie liegt?
Tussen alle oorlogsdrama's zijn er natuurlijk ook de relatief onschuldige en haast aandoenlijke misdraaddrama's, zoals dat van Cornelis Schaerlackens. Het leest als een rechtbankdrama. Alle elementen zitten erin: een anonieme brief, de noodzaak tot identificatie, acht gedagvaarde getuigen waaronder de ex van de verdachte, de persoonlijke bemoeienis met de zaak door de Opperwachtmeester van de politie. De spanning is om te snijden. Heeft Cornelis Schaerlackens zich werkelijk schuldig gemaakt aan de wederrechtelijke toe-eigening van een herenrijwiel?

Vughts meisje besmet lid Wehrmacht
Tijdens de Tweede Wereldoorlog krijgt de gemeentepolitie in Vught veel klachten te verwerken. In november 1941 lezen we een melding waarin ouders de noodklok luiden over hun minderjarige dochters die juist een gevaar opleveren voor de Duitse Wehrmacht. Zij blijken voortdurend met deze Duitse Wehrmacht om te gaan en zelfs nachten achtereen niet thuis te komen. Wanneer ouders hun dochters op hun gedrag aanspreken, betichten zij hen van een 'anti-Duitsche' houding en dreigen de dames zelfs hun ouders aan te geven bij de Sicherheitsdienst. Een Vughts meisje van 19 jaar maakt het wel erg bont: tijdens haar verblijf heeft zij in elk geval één lid van de Duitse Wehrmacht met een geslachtsziekte besmet.

Maar er is zoveel meer. Nieuwsgierig geworden?
Hier vind je de overzichtslijst van archiefstukken die per 1 januari 2020 openbaar zijn geworden.

Openbaarheid archieven
De Archiefwet 1995 bepaalt dat documenten van overheidsinstellingen na twintig jaar worden overgedragen aan het historisch archief. Ruim 95 procent van de overgedragen stukken is direct in te zien. Voor de rest geldt een beperking op de openbaarheid, meestal omwille van de privacy van nog levende personen. Over particuliere archieven maakt het BHIC speciale afspraken met de schenkers. De beperkingen gelden altijd voor een van tevoren vastgestelde periode. En dus worden er jaarlijks nieuwe archieven openbaar.

'