Internationaal vermaarde Ollander: 'Muziek is mijn alles, mijn bestaan.'

Hij knikt alleen maar licht met zijn hoofd als ik zeg dat Wikipedia zijn internationale loopbaan als dirigent en componist uitvoerig beschrijft. 'Ik weet niet waar ze het vandaan halen. Ik kijk er nooit naar. Interesseert me ook niet zoveel.' Zijn reactie is typisch Lucas Vis, die bijna over de gehele wereld grote orkesten van faam heeft geleid. Bescheiden over zijn bijzondere vak, terughoudend over zijn wereldvermaarde prestaties en zó enthousiast over zijn bijdragen aan de vreugde van amateurkoren en -orkesten in de regio waar hij al 34 jaar met het allergrootste plezier woont: Olland.

Door Jan H.F. van der Heyden

De muzikale loopbaan van Lucas Vis begon als cellist. Met dit instrument speelde hij op zijn hoogtepunt toen hij begin twintig was. 'Daarna heb ik het laten sloffen. Dertig jaar niet meer geoefend. Wikkie heeft mij aangespoord het instrument weer op te pakken. Heb ik gedaan, moet nu iedere dag één tot twee uur oefenen. De vingers moeten het blijven doen, hè, die moeten in vorm zijn. Vroeger speelde ik moeiteloos, nu moet ik heel hard werken. Ik weet hoe het moet, de vingers zijn het vergeten.'
Hij vertelt met groot enthousiasme over 'Octotant', een amateurkoortje van zes vrouwen en zes mannen afkomstig uit Olland, Nuenen en Eindhoven dat Renaissancemuziek uit de 16de en 17de eeuw zingt, over het amateur-vrouwenkoor dat hij leidt en over het cellokwartet waarvan ook echtgenote Wikkie deel uitmaakt.
'Muziek is mijn alles, mijn bestaan,' zegt hij, 'ik voel me als een 'Vis' in het water en het maakt me niet uit of dat met een amateurorkest is waarvoor ik elke noot moet voorzingen of dat ik de juiste gebaren moet maken voor professionele muzikanten. Zo lang je muziek kunt maken met mensen die het net zo graag willen als ik is het fijn.' Als 'bewijs' somt hij zijn activiteiten van de laatste week op. 'Maandag in Parijs voor een repetitie met een ensemble dat internationaal het allerbeste is wat bestaat. Dinsdag hier thuis oefenen met het cellokwartet, woensdag en donderdag in Frankfurt voor het begeleiden van internationale jonge topmuzikanten en vrijdag repeteren met 'Octotant' in Gemonde, samen met Axel Wenstedt, de voormalige huisarts in Sint-Oedenrode, voor een concert op zondag in het kasteel van Heeswijk-Dinther met Wikkie als soliste.'

Mooie herinneringen en vooral ook vrienden heeft hij overgehouden aan Polyhymnia, het Rooise koor dat hij 17 jaar lang leidde. 'Vriendschap gaat niet over. De binding gaat niet kapot.' Noemt dan de naam 'Tante Pietje', een 94-jarige uit Olland. 'Elke zondagochtend gaan we bij haar op de koffie. Daarvoor in de plaats maai ik haar berm, haksel ik hout en doe elk ander karwei voor haar. Lucas noemt namen van Ollanders, die op zijn kinderen pasten als hij, samen met echtgenote Wikkie, voor concerten naar het buitenland moest. 'We konden ze zo bij hen inleveren.'
Dirigeren doet hij het liefste. Luisteren naar muziek niet zo veel. Aan componeren komt hij niet meer toe. 'Kost te veel tijd, is ook zo'n eenzame bezigheid.' Legt uit: 'Componeren gaat heel erg langzaam. Ik heb er de rust niet meer voor. Ik wil bezig zijn, onder de mensen zijn. Arrangeren vind ik veel leuker. En les geven natuurlijk. Dat zit wel een beetje in mijn bloed. Mijn ouders, mijn broers en zussen komen allemaal uit het onderwijs. Wikkie ook, ze heeft het heel druk als cellolerares. Ik geef nog steeds les aan dirigenten en componisten op het conservatorium van Amsterdam. Vind ik heerlijk om te doen. Ben ook nog voorzitter van enkele examencommissies. Directie voeren over een conservatorium, ja dat heb ik ook gedaan, maar nooit meer, is veel te zwaar.
Of ik in een andere kunstvorm dan muziek zou kunnen werken? Als je architectuur een kunstvorm vindt, zou ik me daarin wel thuis kunnen voelen, denk ik. Ik heb er vroeger wel eens over nagedacht of ik dat niet zou willen.'

Komen zijn muzikale kwaliteiten voort uit zogenaamd 'aangeboren talent'?
'Het hoort er wel bij,' zegt hij bescheiden, 'maar vooral ook de kans krijgen.' Dan verhaalt hij met gepaste trots dat zijn ouders kosten noch moeite hebben gespaard om hem te laten studeren. 'Ik kom uit een heel muzikaal gezin. Ik heb er nauwelijks moeite voor hoeven doen, moet ik eerlijk bekennen. Op mijn tiende kon ik al net zo goed noten lezen zoals je de krant leest. En dat heb ik steeds verder ontwikkeld.'

Lucas Vis ontving uit binnen- en buitenland eervolle onderscheidingen voor zijn muzikale prestaties. Wat zegt hem een onderscheiding?
'Het is alleen dat ene moment van uitreiken en in ontvangst nemen. Dat duurt vijftien seconden. Dat moment is prachtig, maar daarna vergeet je het ook weer snel. Je realiseert je meteen dat je die onderscheiding moet wáármaken. De onderscheidingen staan in elk geval niet op de schoorsteenmantel.'

Vriend en vijand kwalificeren de musicus Lucas Vis als een 'specialist in hedendaagse muziek'. Hoe voelt dat?
'Ik heb nooit aan carrièreplanning gedaan. Specialist in hedendaagse muziek? Onzin! Dat ben je al als je twee keer iets goeds heb gedaan. Echt onzin.'

Is Nederland een muzikaal land?
'Dat ligt er maar aan van welke kant je dat bekijkt. Okay, we barsten van de orkesten en koren en van het talent, maar aan de andere kant hoor je ook stampende geluiden uit auto's, keiharde herrie bij feesten en partijen, we zitten met een walkman in de trein onze oren te bederven en medereizigers te storen. Daar word ik af en toe wel eens moedeloos van. Ik prijs me dan gelukkig dat ik met 'Octotant' fijnzinnige muziek kan maken.'

Kun je in Nederland de kost verdienen als dirigent?
'Muzikanten moeten zich niet aan grenzen gebonden voelen. Muzikanten moeten altijd reizen. Nederland is maar een klein land. In de professionele sector moet je over de grens, dat is niks nieuws, dat is al eeuwen zo. Ja, ik ken er genoeg in dit land die vijf avonden in de week werken voor orkesten en koren.'

Muzikale hoogtepunten uit binnen- en buitenland?
'Ja, heel veel. Zoveel mooie momenten meegemaakt. Ik zou er niet één kunnen uitpikken. Teveel om op te noemen eigenlijk, ja.'

Dieptepunten?
'Ja, ook.' Zonder dralen vertelt hij erover. 'In 1979 was ik vaste gastdirigent bij Het Brabants Orkest voor drie jaar. Over de verlenging van het contract moest worden gestemd. Ik had daar een goed gevoel bij, want ik vond het hartstikke goed gaan. Maar bij de stemming bleek dat ik nog geen 50% van de stemmen had gehaald en kreeg ik dus geen contractverlenging. Ik heb toen een grote fout gemaakt door "ja" te zeggen op het verzoek van de directie of ik toch nog 'n jaar zou willen blijven. Nou, dat was een crime, dat jaar. Dat orkest zag mij niet zitten en toch moest het met mij werken. Héél vervelend.'
Ook een tweede dieptepunt verhaalt hij zonder blikken of blozen. 'In 1983 moest op voorspraak van minister Brinkman van Cultuur grof bezuinigd worden op de orkesten. Hij wilde de kleinere provinciale orkesten opheffen. Ik werd benaderd om zitting te nemen in een landelijke werkgroep orkestenbestel om advies uit te brengen. Dat heb ik gedaan om te voorkomen dat orkesten zouden worden opgeheven. Ik heb er in die werkgroep werkelijk alles aan gedaan om de schade tot een minimum te beperken. In het najaar van 1983 kreeg ik van de directie van een orkest te horen dat ik voor mijn eigen veiligheid maar beter niet naar Leeuwarden kon komen, want ze konden niet voor mijn veiligheid instaan! Dat orkest in Friesland moest inkrimpen, maar dat is minder erg dan opheffen, vond ik. Ik werd als de grote boosdoener gezien. Gelukkig ondervond ik steun vanuit een onverwachte hoek, namelijk van de Volkskrant. Dat las ik op het station in Den Bosch. "Dirigent" stond er boven. Ik dacht dat moet ik lezen. De Volkskrant koos mijn zijde en gaf degenen die mij bekritiseerden er flink van langs. Toch heeft die hele kwestie mij diep getroffen. Ik heb daar zwaar onder geleden en mijn gezin ook. Ik ben ervan overtuigd dat mijn deelname aan die werkgroep een slot op mijn carrière in Nederland heeft gedaan. Ik was niet meer welkom in Friesland, niet meer in Limburg, niet meer in Groningen. De bezuinigingen werden in mijn schoenen geschoven.'

Lucas Vis reisde over bijna de hele wereld om orkesten te leiden. Zijn mooiste ervaring?
'Dat was in de zomer van 1996. Ik was gevraagd een paar concerten te leiden in Nieuw Zeeland. Normaliter doe ik dat niet in de schoolvakanties. Maar ze wilden zó graag dat we met ons vijven, dus met het hele gezin, naar Nieuw Zeeland konden. We hebben toen drie weken lang met een camper door Nieuw Zeeland gereden. Dat was de mooiste ervaring tot nu toe, maar die heeft niks met muziek te maken.'

(Dit is het tweede en laatste deel van een interview met Lucas Vis. Het eerste deel verscheen vorige week in DeMooiRooiKrant onder de titel 'Olland is al 34 jaar ónze plek.')